Mang(i)a seksu, czyli nienasycenie po japońsku

Tomasz Piątek

Artykuł pióra Tomasza Piątka opublikowany w numerze 10 miesięcznika Film w 1998 roku wywołał olbrzymie poruszenie wśród fanów mangi i anime. Chyba po raz pierwszy tak absurdalna krytyka w połączeniu z zupełną nieznajomością tematu została opublikowana na łamach wysokonakładowego magazynu. Nic dziwnego, że „Mang(i)a seksu” przeszła do historii.

Cały świat wie już, co znaczy słowo „manga”. Japońskie komiksy i filmy animowane, o treści erotycznej lub baśniowo-erotycznej, mają swoich fanów nie tylko na Dalekim Wschodzie, ale także w Stanach Zjednoczonych, w Europie Zachodniej, nawet w Ameryce Łacińskiej i w Afryce. Dostępne są na papierze, na kasetach video, na CD-romach oraz w Internecie (gdzie można też znaleźć rysunkowe „manga-dziewczyny” do rozbierania). Istnieją komputerowe gry oparte na mangowej stylistyce. Co roku na rynku znajdują się miliardy gadżetów i akcesoriów, na których znajdują się obrazy przedstawiające postaci z mangi: są to przeważnie postery, naklejki, znaczki, zeszyty szkolne, piórniki, torebki, laleczki (nagie i ubrane) oraz T-shirty. Manga wywiera też wpływ na literaturę piękną: wzorowane na komiksach powieści japońskiej pisarki Banany Yoshimoto wydawane są w masowych nakładach, także na Zachodzie.

Manga – wyraz buntu w obronie intymności i kameralności czy instruktaż, jak stracić dziewictwo?

Manga-rynki?

Mangi opowiadają o uczuciowych i seksualnych inicjacjach nastoletniej młodzieży. Są mangi łagodniejsze (erotyzm w nich jest, jak to się kiedyś mówiło, zawoalowany) i bardziej ostre, są mangi bardziej realistyczne i mangi całkowicie baśniowe, poważne i komiczne. Wszystkie jednak mają dosyć prostą treść.

Fabuła mangi łagodnej wyglądać może tak: grupa młodych dziewczyn obdarzonych niezwykłą mocą („energią”) ratuje świat przed najazdami rozmaitych perfidnych istot pozaziemskich. Istoty te, często powabne, próbują rozkochać w sobie panienki, co im się do pewnego stopnia udaje. Tylko jedna opiera im się skutecznie, ponieważ od dawna zakochana jest w tajemniczym mężczyźnie, który orbituje w smokingu dookoła Ziemi.

Manga ostrzejsza wygląda tak: mała Ai zostaje porwana przez demona, który rozbiera ją, wiąże i torturuje, ale nie może jej zgwałcić, bo dziewczynkę chroni „energia czystości”.

Manga bardziej realistyczna: Ami od dzieciństwa uprawia seks z bratem. Teraz jest smutna, bo brat wyjechał. Przezywa krótką przygodę z uwodzicielem Kono, ale robi się po tym jeszcze smutniejsza. Koniec.

Manga komiczna: mały Yukino śni, że nauczycielka rozebrała się, aby pozować klasie podczas lekcji rysunków. Budzi się i pędzi jak oszalały do szkoły, a tam... klasówka.

Jak się można domyśleć, mangi są najbardziej popularne wśród licealistów. W chwili, gdy piszę te słowa, rada pedagogiczna Liceo Parini w Mediolanie zastanawia się, co z robić z uczennicami-fankami mangi, które deklarują, że zamiast się uczyć, będą się zajmować „magiczną siłą miłości”.

W Polsce mangamania rozwija się błyskawicznie. Wychodzą już dwa pisma poświęcone mangom. Kiedy profesor Marek Hendrykowski przedstawił na łamach „Filmu” nieco krytyczną charakterystykę tego gatunku, redakcja otrzymała furę listów od oburzonych młodych fanów mangi. Polscy znawcy odróżniają „mangę klasyczną”, czyli komiks (zwykle czarno-biały), od opartych na mangach filmów animowanych „anime” o nieco łagodniejszej erotyce. Na Zachodzie ten podział nie jest znany: wszystko obejmuje się nazwą manga. Jest to logiczne: manga i anime mają tę samą poetykę i stylistykę. Są tak do siebie podobne, że można je tak samo nazwać i traktować, jako jedno zjawisko.

Wszystkie mangi mają wywołać podniecenie seksualne u młodego odbiorcy, takie jest założenie ich twórców. Dotyczy to nie tylko scen seksu i okrucieństwa. Nawet niewinne czarodziejki z Księżyca, dla których szczytem marzeń jest pocałunek chłopca, mają zawsze króciutkie spódniczki i wielkie, mokre oczy. Co więcej, erotyczne dreszcze ma budzić każdy, nawet najbardziej niewinny obrazek. Podniecenie ma wywołać sama grafika, nie tylko to, co jest rysowane, ale także – jak jest rysowane.

Kreska, wstęga, aureola

Manga: w węższym znaczeniu – pochodzące z Japonii sentymentalne lub groteskowe komiksy o treści erotyczno-baśniowej albo erotyczno-obyczajowej. Nazwą tą określa się także filmy animowane (anime), gry komputerowe i gadżety wywodzące się z komiksów lub nawiązujące do ich estetyki

Rysunek w mangach jest bardzo uproszczony, twarze postaci, nawet te najbardziej realistyczne, są raczej naszkicowane niż narysowane. Składają się z niewielkiej liczby kresek. Elementy „działające erotycznie” są ukazane w sposób przesadny: oczy są dwa, trzy razy większe niż powinny (jeśli brać pod uwagę naturalne proporcje ludzkiej twarzy), nosy i usta są dwa razy mniejsze. Twarze też połyskują od czasu do czasu, wysyłają błyski niczym dyskotekowe świecidełka. Te właśnie cechy (wielkie oczy, twarz błyszcząca i „uproszczona”, składająca się z kilku wyraźnych elementów, jak gdyby narysowana kredką) działają na ludzi młodych w sposób podniecający. Młode oko nie lubi gubić się wśród detali, potrzebuje silnych i prostych bodźców. Lubi też twarze „uproszczone” z innego powodu: podobnie „uproszczony” jest obraz twarzy widzianych w wyobraźni lub wspomnieniu. Dlatego młody człowiek odruchowo traktuje osobę o twarzy „uproszczonej” jak twór własnego umysłu. Lubi to, bo daje mu to poczucie władzy. Wiedzą o tym charakteryzatorzy prezenterek MTV: są one tak umalowane, aby wyglądać jak postaci z komiksu (choć niekoniecznie z mangi).

Opisane wyżej rysunkowe balansowanie pomiędzy realizmem a minimalizmem na pewno wiąże się także z japońską tradycją rysunku i wymogami graficznych programów informatycznych. Ale prawdopodobnie – jak to w biznesie – upodobania młodego klienta były dla twórców najważniejsze.

Minimalizm widać nie tylko w rysunku . Przygody erotyczne bohaterów są zazwyczaj dosyć do siebie podobne – chodzi o to, kto z kim poszedł lub nie poszedł (motyw niespełnienia!) do łóżka. Oczywiście, liczba kombinacji erotyczno-towarzyskich jest nieograniczona (mamy do czynienia z serialami i komiksami w odcinkach, w których ciągle pojawiają się nowe postaci), ale najważniejsze elementy fabuły są ciągle takie same: seks, miłość, rozdziewiczenie, strach, nieśmiałość, dyskoteka, park zabaw, boisko, licealne podwórko, czasem samochód.

W mangach nie występują takie zjawiska jak praca, nauka, rodzice, społeczeństwo, policja, władza. Nie ma charakterystycznego dla Japonii tłoku, tłumu i ciasnoty. Bohaterowie nieustannie spacerują po wielkich parkach, przesiadują w pustych barach i wylegują się w łóżkach. Ich erotyczne i sentymentalne przygody rozgrywają się w próżni – społecznej i fizycznej. Nie ma innych ludzi, nie ma nawet przedmiotów. Tłem dla stosunku seksualnego lub czułej rozmowy jest jasna i niewyraźna przestrzeń parku, białe ściany garsoniery lub sushi-baru.

Ta próżnia pozwala jeszcze bardziej wyeksponować to, co podnieca – nagie ciała, wilgotne oczy, strugi śliny, piersi i pośladki. Japońska cenzura nie pozwala na ukazywanie włosów łonowych, narządy płciowe są więc elektronicznie zniekształcane lub zastępowane... światłem. Zamiast penisa widzimy więc coś w rodzaju aureoli, zamiast łechtaczki – błękitną, błyszczącą wstęgę. To oczywiście sprawia, ze mangi stają się jeszcze bardziej „romantic”.

Pustki moc

Tak samo, a nawet bardziej, „otaczane próżnią” i eksponowane są obrazy symbolizujące uczucia. Tu twórcy całkowicie rezygnują z realizmu. Kono zna tajemnice Ami (kazirodztwo). Uwodziciel mówi o tym dziewczynie, ta czuje się zgubiona: wstyd, strach przed szantażem... Łyżeczka, którą Ami jadła lody, wypada jej z ręki. Ta łyżeczka symbolizuje wszystkie odczucia zagubionej dziewczyny. Zamiast normalnie upaść na ziemię, zatrzymuje się w czarnej próżni. Inny przykład: kiedy bohaterów ogarnia jakieś wyjątkowo nagłe i silne uczucie, ich twarze przeobrażają się w groteskowe maski, całkiem już nierealistyczne i nieludzkie.

To wszystko sprawia, że seks i uczucia jawią się widzowi w sposób niezwykle wyrazisty i sugestywny. Treść mangi jest bardziej „zaraźliwa” niż inne gatunki literackie, komiksowe, filmowe i telewizyjne. Dla wielu odbiorców jest bardziej podniecająca niż film pornograficzny. Emocje jej bohaterów bardziej się udzielają młodemu widzowi i czytelnikowi niż w przypadku powieści, filmów aktorskich czy chociażby tradycyjnych komiksów.

Ta „moc” seksu i uczuć w mangach musi mieć specjalne znaczenie dla Japończyków. Ich społeczeństwo jest kolektywne i hierarchiczne. Warto przypomnieć, ze pracownik spędza ze swoim szefem kilkanaście godzin dziennie (dziesięć-dwanaście godzin w pracy, często dochodzi do tego noce „pijaństwo służbowe”). Policja legitymuje młodych ludzi na ulicy: sprawdza czy wracają najkrótszą drogą do domu. Uczniowie nie mają się włóczyć, ale uczyć się po dwadzieścia godzin dziennie (kto śpi cztery godziny, wygrywa, kto śpi pięć godzin, przegrywa, mówi przysłowie).

Można więc powiedzieć, że w Japonii mało jest czasu i miejsca na seks, miłość czy uczucia rodzinne, nawet na świadome koncentrowanie się na własnych, indywidualnych uczuciach. Manga jest dla seksu i uczuć azylem. Nie jest to na pewno azyl jedyny (kult pustki i spokoju jest typowy dla japońskiej wyobraźni artystycznej i religijnej), ale najbardziej powszechny, masowy. W filmach i komiksach seksualnemu oraz emocjonalnemu rozwojowi bohaterów nie zagraża przymusowe sąsiedztwo tłumu, ciasnota, szkoła, policja i władza.

Oczywiście, w mangach pojawiają się groźne dla miłości złe potęgi. W ten sposób znajdują azyl także uczucia skażone wpływem hierarchicznego społeczeństwa, czyli sadystyczna rozkosz z torturowania kobiet i innych „słabych istot”. Ale, po pierwsze, „dziecinny” rysunek sprawia, że nawet takie tortury wydają się prawie niewinne. A po drugie, złe potęgi i złe uczucia zawsze przegrywają.

Promieniowanie różowego

O tym, że mangi są „azylem dla serca i zmysłów” może świadczyć także to, że ich twórcy wiążą miłość i seks z magicznymi mocami. Przykładów na takie kojarzenie erotyki z magią było już dosyć, ale zacytuję jeszcze jeden. W jednym z filmów z serii „Dziewictwo” straszliwy komitet Superdziewic terroryzuje spokojne liceum. Superdziewice znęcają się nad zakochanymi parami, poddając je działaniu tajemniczych żółtych promieni. Na szczęście miłość cielesna, która połączy pewną Superdziewicę z pewnym Superdziewicem spowoduje ogólną eksplozję „promieniowania różowego”. Promieniowanie to sprawi, że Superdziewice poczują bożą wolę i w liceum zapanuje miłosna idylla.

Taka magia chyba niewiele ma wspólnego ze starymi japońskimi opowieściami o duchach i bohaterach. Więcej z obecną sytuacją przeciętnego młodego Japończyka. Miłość i seks są czymś tak dalekim od codzienności, że aż nienaturalnym i nadnaturalnym. To daje im jednak szansę na zwycięstwo: tylko magiczne moce mogą zwalczyć wszechpotężną codzienność – szkołę, rodziców, ich pracę, policję – czy choćby z nią rywalizować w walce o duszę młodego Fumia czy Yukia.

Dlatego można przypuścić, ze czytanie i oglądanie mangi jest dla japońskiej młodzieży czymś w rodzaju buntu. Bunt to bardziej „intymny” i kameralny niż np. uczestniczenie w koncertach rockowych, co zresztą nie powinno dziwić. Chodzi przecież o bunt w obronie intymności i kameralności. Można też odnieść wrażenie, że dla wielu młodych ludzi manga jest instruktażem: jak pozbawić dziewictwa i jak je stracić.

Warto zauważyć, że manga stała się popularna na Zachodzie wtedy, gdy pod wpływem recesji zaczęły tam obowiązywać bardziej „ostre” reguły gry w życiu zawodowym i polityce socjalnej. Gdy na „sprawy osobiste” zaczęło brakować czasu nawet młodzieży, uczącej się kilku zawodów naraz. W Polsce reguły gry będą prawdopodobnie jeszcze bardziej twarde: chcemy przecież być „tygrysem” i jak wiele innych „wschodzących rynków”, przyjmujemy kult wydajności, pracy i firmy, rodem z Dalekiego Wschodu. Można więc przypuścić, że manga będzie u nas coraz bardziej popularna.

Dodaj do:

Zobacz także

Z tą publikacją nie są jeszcze powiązane żadne sznurki.

Dodaj sznurek

Ocena

Wystawiać oceny mogą tylko zarejestrowani użytkownicy.

10,00/10 (12 głosów)

Komentarze

Ilość komentarzy: 99 dodaj

REKLAMA

[1] Re: Mang(i)a seksu, czyli nienasycenie po japońsku

Krzych Ayanami [*.chello.pl], 19.04.2007, 05:01:33, oceny: +0 -0

Stare dzieje... Pamiętam jak sam wtedy coś skrobnąłem... Chociaż później się okazało, że facet był uzależniony od narkotyków.