Recenzje: „Yamato” – recenzja nieco inna

Kiedy dwa lata tamu dostałam film „Yamato” do zrecenzowania, nie spodziewałam się, że przysporzy mi on takich problemów. Przyszło mi zmierzyć się z filmem, którego forma ideologiczna to sedymenty historii Japonii w XX wieku. Paradoksalnie największy wpływ na ten film, moim zdaniem, miała nie epoka Showa, lecz lata ’90, nazwane przez Alexa Kerra czasem „kulturowej zapaści”.

Każdy naród ma prawo do swojej własnej historii – historii subiektywnej, bo należy pamiętać, że wojny niosą ze sobą okrucieństwo nie narodów, ale ludzi. Jednak w przypadku „Yamato”, ktoś zapomniał, że umiar we wszystkim jest cnotą. „Yamato” jest psalmem na cześć bohaterstwa, ofiarności, karności, dobrej organizacji i dyscypliny. Poprzez pokazanie historii zwykłych ludzi wpływa na kolejne pokolenia japonofilów przekazując im idylliczny obraz Japonii w II wojnie światowej – państwa głodnych pacyfistów a zarazem patriotów. Kolejny japoński twórca idąc w ślady Kenjiego Nakazawy czy Isao Takahaty nie widzi paradoksu w postaciach Bosonogiego Gena, czy Kamio – chłopców gotowych walczyć, by skończyć wojnę. Na wstępie należy uzmysłowić sobie, że wzorem patriotyzmu wojennego był żołnierz oddający życie za ojczyznę zabiwszy uprzednio odpowiednią liczbę wrogów, konkretnie chińskich kobiet, dzieci i jeńców wojennych. Tymczasem kolejny komiks, film, anime pokazuje Japonię skrzywdzoną lecz nie poddającą się, cierpiącą lecz dzielnie stawiająca czoła szarej rzeczywistości. Historia prywatna, wyciskająca łzy z oczu i chwytająca za serce nadaje się do tego znakomicie.

„Yamato” ma zatem główną bohaterkę – Makiko Uchidę, która z prochami swojego ojca w plecaku udaje się z ponurym właścicielem kutra Katsumi Kamio i Atsuhi, chłopcem o niesfornych włosach, w 100-milowy rejs w miejsce zatonięcia „Yamato”. Nie chcę się czepiać oklepanego do bólu motywu trójki podróżnych i niesfornego chłopca w tle, w końcu w filmach nie chodzi o fabułę i postacie. Po prostu z teorią trypartycji nie wygrasz.

W filmie dowiadujemy się, jak okrutna wojna zniszczyła życie Kamio, zabiła mu matkę, dziewczynę, przyjaciół. Jak naiwny chłopak, który oczarowany misterium wojny został mięsem armatnim na superpancerniku Yamato, gdzie trafił pod skrzydła charyzmatycznego bosmana Mamoru Uchidy, którego zapamiętał do końca życia. A gdzie tu wojna? Gdzie sceny batalistyczne? Wojna trwa, ale gdzieś daleko, scen batalistycznych jest jak na lekarstwo. Yamato zaledwie dwukrotnie brał udział w poważniejszych akcjach, za drugim razem w niecałe dwie godziny od pierwszego ataku samolotów zatonął.

Dlaczego tak krytycznie oceniam ten film? Muszę przyznać, że moją pierwszą reakcją po obejrzeniu na fragmentu uzupełniającego wiedzę historyczną Japończyków (w konwencji kroniki filmowej) było osłupienie. Dowiedzieć się można z niego, że wojna japońsko-amerykańska wybuchła, ponieważ na Japonię spadły sankcje po jej „interwencji w Chinach”. Mało tego, użyto mapki, na której dumnie pojawiały się flagi Japonii, by pokazać terytoria „zajęte” przez Japonię. Mam nadzieję, że data ataku na Pearl Harbor (8 grudnia wg filmu), to po prostu błąd w tłumaczeniu. Słowem nie wspomniano o tym, że już wcześniej japońskie macki były w Chinach, na tysiącach okolicznych wysepek, a o północnych wyspach nie wspomnę. Za to mamy pochwałę generała Yamamoto – swoją drogą jedyny rozsądny w całym dowództwie „zginął bohaterską śmiercią”. Możemy też obejrzeć sceny jego pogrzebu. Wojna w filmie „Yamato” jest czysta, zupełnie jak walka na równego z równym, dwóch równie uczciwych wobec siebie stron. Słowem nie wspomniano, że to Japonia wywołała wojnę, zaatakowała podstępnie, że w kraju królował nacjonalizm, a w wojsku zwulgaryzowany kodeks bushido. Po dłuższych poszukiwaniach znalazłam odpowiedź, dlaczego „Yamato” bardziej przypomina film propagandowy niż fabularny czy dokumentalny.

Mało który Japończyk zna prawdziwe losy wojny. Z badań, które prowadził Azby Brown wśród swoich doktorantów (!) wynika, że tylko jeden wśród nich wiedział, kiedy miała miejsce II wojna światowa. Jego doktoranci nie wiedzieli również co to jest Islam, nigdy nie słyszeli o Mahomecie. Podręczniki szkolne nie wspominają o II wojnie światowej, a z pewnością nie o takich jej aspektach, jak masakra w Nankinie w 1937 roku, gdy Japończycy w ciągu sześciu tygodni wymordowali szacunkowo ok. 200 tysięcy osób. Według badań profesora Yamaji Hiroko wielu japońskich uczniów i studentów nie zdaje sobie sprawy z tego, że Japonia kiedykolwiek prowadziła wojnę z USA. Z pewnością nie zdają sobie również sprawy z tego, że to Japonia była w tej wojnie agresorem

Zakładając, że statystyczny Japończyk czerpie wiedzę historyczną również z telewizji, obawiam się, że może mieć zupełnie mylne wyobrażenie o II wojnie światowej. Produkcje takie, jak „Yamato”, „Grobowiec świetlików”, „Bosonogi Gen”, czy „Furusato Japan”, nie tylko umacniają poczucie krzywdy, ale i fałszują obraz historii. Zastanawiać może tylko dokąd wiedzie ta droga. Mam nadzieję, że nie do odrodzenia nacjonalizmu.

Film „Yamato” to nie tylko fabuła, ale i warstwa wizualna. Ta ostatnia zasługuje na pochwałę. Oglądający na pewno zachwyci się widokami Japonii sprzed skoku modernizacyjnego, kwitnącą wiśnią, czy widokiem kobiet pracujących na polach ryżowych. Widoki z „lotu ptaka” na pancernik zostały zrealizowane przy pomocy komputerów – mnie osobiście to razi, bo rzuca się to tak bardzo w oczy. Szeregi karnie ustawionych żołnierzy ćwiczących kendo czy ustawionych do pogrzebu również robią wrażenie. Gra aktorów nie razi aż tak bardzo, jak to zwykle bywa, gdy Europejczyk ogląda film orientalny. Zastanawia mnie tylko, czy młode Japonki już przed wojną zachowywały się jak postaci z anime, piskliwymi głosikami wyrzucając z siebie potoki słów. Mężczyźni za to tradycyjnie wywrzaskują swoje kwestie, ot po prostu tradycyjne kino japońskie. Świetny jest tylko stary Kamio – opanowany, niezbyt ekspresyjny, ale ze spokojem interpretujący swoją rolę.

Największy atut całego wydania Visionu stanowi jednak książka dołączona do filmu, napisana przez Wojciecha Dutkę. Nie znam się na wojskowości, jednak po krótkiej kwerendzie bibliotecznej doszłam do wniosku, że polskich opracowań na temat japońskich pancerników brak, chyba, że ktoś szalony chciałby przekopywać się przez „Wojnę na Pacyfiku” Alana Schoma. Dutka prezentuje inne spojrzenie na historię pancerników. Książeczka nie jest przeładowana faktami i danymi technicznymi, a po jej przeczytaniu film ogląda się o niebo świadomiej. Brakuje mi tylko jednego – wskazówek bibliograficznych dla czytelnika, który chciałby zagłębić się nieco w ten temat oraz źródeł, z których korzystał autor.

Podsumowując, „Yamato” to film specyficzny. Na tle innych „arcydzieł” japońskiej kinematografii prezentuje się całkiem przyzwoicie, należy go jednak oglądać z całą świadomością tego, że zmiany w mentalności Japończyków były tylko kosmetyczne. Wizerunek nowoczesnego społeczeństwa burzy powrót do nacjonalizmu, upadek kultury, brak świadomości historycznej. „Yamato” jest supernowoczesną produkcją przekazującą tradycyjne postawy i przekonania: patriotyzm jeśli nie nacjonalizm, posłuszeństwo, dyscyplinę i ofiarność. Można ten film oglądać, ale raczej nie da się nad nim zachwycać.

Zobacz także

Ocena

Komentarze

[1] Re: „Yamato” – recenzja nieco inna

Joe [*.neoplus.adsl.tpnet.pl], 13.05.2009, 08:48:52, oceny: +0 -0

Go Gargu, go!